Türkiye Denetim Standartları Uygulama ve Yorumları

Türkiye Denetim Standartları Uygulama ve Yorumları, Prof. Dr. Hasan Kaval, Prof. Dr. Aydın Karapınar, Doç. Dr. Rıdvan Bayırlı,  Yrd. Doç. Dr. Adem Altay, Yrd. Doç. Dr. Salih Torun tarafından Türkiye Denetim Standartları ile ilgili değerli bilgi birikimlerini paylaşmak amacıyla yazılmıştır. Akıllara takılan soruların yorumları ve  uygulamalar ile zenginleştirmiş Türkiye Denetim Standartları Uygulama ve Yorumları, alanında zengin bir eserdir. Konuyla ilgilenen tüm okurlarımıza Türkiye Denetim Standartları Uygulama ve Yorumları kitabının aydınlatıcı bir rehber olmasını diliyoruz.

Kitapta Bulunan Konu Başlıkları 

1.Kısım
Denetim Teorisi

1- Denetimde genel ilkeler ve sorumluluklar
2- Denetim Mesleğinin Güvence altına alınması ve kalite kontrol sistemi
3- Etik İlkeler
4- Türk Ticaret Kanununun denetime ilişkin hükümleri

2.Kısım
Tarihi Finansal Bilginin Denetimi Ve Sınırlı Bağımsız Denetim

1- Tarihi finansal bilginin denetimi
2- Tarihi finansal bilgilerin sınırlı bağımsız denetimi

3.Kısım
Tarihi Finansal Bilgilerin Denetimi Ve Sınırlı Bağımsız Denetimi Dışında Kalan Güvence Sözleşmeleri

1- Tarihi ve finansal bilgilerin denetlenmesi ve sınırlı bağımsız dışındaki güvence sözleşmeleri
2- Denetim ve güvence hizmetleri dışında diğer hizmetler

ÖNSÖZ

Denetim ticari hayatta çok önemli bir fonksiyon üstlenmektedir. Özel sektörün gelişmesi, ortaklık yapılarının karmaşıklaşması, ekonomik sınırların kalkarak işletmelerin bir dünya şirketi haline gelmesi denetim önemini giderek arttırmaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………………………………. v

Yazarlar ……………………………………………………………………………………………………………………….. vii

I. KISIM

DENETİM TEORİSİ

1.BÖLÜM

DENETİMDE GENEL İLKELER VE SORUMLULUKLAR

1. DENETİM VE BENZERİ KAVRAMLAR ………………………………………………………………… 3

2. DENETİMİN NİTELİĞİ VE FONKSİYONLARI …………………………………………………….. 6

2.1. İşletme Yönetimine Yararları …………………………………………………………………………….. 6

2.2. Makroekonomi ve Kamu Düzeni Açısından Yararları ……………………………………….. 7

3. DENETİM FİRMASI AÇISINDAN DENETİMİN AMACI …………………………………… 10

4. GENELDE DENETİM TÜRLERİ …………………………………………………………………………… 10

4.1. Faaliyet Denetimi …………………………………………………………………………………………….. 10

4.2. Muhasebe Denetimi …………………………………………………………………………………………. 11

4.3. Uygunluk Denetimi …………………………………………………………………………………………. 12

5. DENETİM STANDARTLARI ………………………………………………………………………………… 13

Kendimizi Sınayalım ……………………………………………………………………………………………………. 22

Cevap Anahtarı ……………………………………………………………………………………………………………. 23

İÇİNDEKİLER

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

x İÇİNDEKİLER

2. BÖLÜM

DENETİM MESLEĞİNİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI VE KALİTE

KONTROL SİSTEMİ

GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

1. KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNİN AMACI ………………………………………………………….. 29

2. KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNİN UNSURLARI …………………………………………………. 30

2.1. Şirket İçinde Kalitede Yönetim Sorumluluğunun Geliştirilmesi ………………………. 31

2.2. Mesleki Davranış Gerekliliklerine Uyumun Sağlanması ………………………………….. 32

2.3. Yeni Müşteri Kabul Edilmesi veya Müşteri ile Denetimin Sürdürülmesi

Konularında Politika Belirlenmesi …………………………………………………………………… 34

2.4. Personel Yönetimi ……………………………………………………………………………………………. 34

2.5. Denetim Görevinin Yürütülmesi ……………………………………………………………………… 36

2.5.1. Denetimde Kalitenin Korunması ve Yaygınlaştırılması ………………………….. 36

2.5.2. İşin Yürütülmesinin İzlenmesi ……………………………………………………………….. 37

2.5.3. Yapılan İşleri Gözetim …………………………………………………………………………… 37

2.5.6. Denetim Çalışmalarının Belgelendirilmesi …………………………………………….. 41

2.6. Gözden Geçirme Süreci ……………………………………………………………………………………. 43

3. KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNİN DOKÜMANTASYONU ………………………………….. 44

Kendimizi Sınayalım ……………………………………………………………………………………………………. 45

Cevap Anahtarı ……………………………………………………………………………………………………………. 46

3. BÖLÜM

ETİK İLKELER

GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

1. BAĞIMSIZ MUHASEBECİLERE YÖNELİK İLKELER ………………………………………… 52

1.1. Mesleki Görev …………………………………………………………………………………………………. 52

1.2. Çıkar Çatışması ……………………………………………………………………………………………….. 53

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xi

1.3. İkinci Görüşler …………………………………………………………………………………………………. 54

1.4. Ücret ve Diğer Çeşitli Getiriler …………………………………………………………………………. 55

1.5. Mesleki Hizmetlerin Pazarlanması ………………………………………………………………….. 55

1.6. Hediye ve Ağırlama ………………………………………………………………………………………… 56

1.7. Müşteri Varlıklarının Muhafazası ……………………………………………………………………. 56

1.8. Tarafsızlık (Tüm Hizmetlerde) ………………………………………………………………………… 57

1.9. Denetim ve İnceleme Sözleşmelerinde Bağımsızlık (Independence) ………………… 57

1.10. Diğer Güvence Hizmetlerinde Bağımsızlık ……………………………………………………… 58

2. BAĞIMLI MUHASEBECİLERE YÖNELİK İLKELER …………………………………………… 59

Kendimizi Sınayalım ……………………………………………………………………………………………………. 62

Cevap Anahtarı ……………………………………………………………………………………………………………. 63

4. BÖLÜM

TÜRK TİCARET KANUNUNUN DENETİME İLİŞKİN HÜKÜMLERİ

GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

1. DENETİMİN NİTELİĞİ VE KAPSAMI ………………………………………………………………… 66

1.1. Riskin Erken Saptanması Sistemi ………………………………………………………………………. 67

1.2 Yönetimin Yıllık Faaliyet Raporu ……………………………………………………………………….. 68

2. DENETÇİ ……………………………………………………………………………………………………………….. 68

3. DENETİM RAPORU VE GÖRÜŞ YAZILARI ……………………………………………………….. 70

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xii İÇİNDEKİLER

II. KISIM

TARİHİ FİNANSAL BİLGİNİN DENETİMİ VE SINIRLI

BAĞIMSIZ DENETİMİ

(ULUSLARARASI BAĞIMSIZ DENETİM VE ULUSLARARASI SINIRLI

BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARI)

1. BÖLÜM

TARİHİ FİNANSAL BİLGİNİN DENETİMİ

(ULUSLARARASI BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARI)

1. DENETİMDE GENEL İLKE VE SORUMLULUKLAR ………………………………………….. 77

1.1. Denetime İlişkin Genel İlke ve Sorumluluklar (BDS 200) …………………………………. 78

1.1.1. Denetimde Temel Kavramlar …………………………………………………………………. 79

1.1.2. Denetimin Gereklilikleri ………………………………………………………………………… 87

1.1.2.1. Finansal Tabloların Denetimiyle İlgili Etik Gereklilikler……………. 87

1.1.2.1.1. Bağımsızlık ………………………………………………………………… 88

1.1.1.1.2. Dürüstlük ve Tarafsızlık …………………………………………….. 90

1.1.2.1.3. Mesleki Yeterlilik, Özen ve Titizlik …………………………….. 90

1.1.2.1.4. Sır Saklama ………………………………………………………………… 91

1.1.2.1.5. Mesleğe Uygun Davranış (Karşılıklı İlişkiler ve

Haksız Rekabet) …………………………………………………………. 91

1.1.2.2. Mesleki Şüphecilikle Denetimin Yürütülmesi …………………………… 91

1.1.2.3. Mesleki Yargı ……………………………………………………………………………. 92

1.1.2.4. Denetimi Denetim Standartlarına Göre Yürütmek ……………………. 93

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………….. 94

Cevap Anahtarı ………………………………………………………………………………………………………. 95

1.2. Denetim Şartlarında Uzlaşmayla İlgili Sorumluluklar ……………………………………… 96

1.2.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………… 96

1.2.2. Denetimin Kabulü Öncesindeki Ön Koşullar …………………………………………. 96

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xiii

1.2.3. Denetim Şartlarında Uzlaşma ………………………………………………………………… 98

1.2.4. Denetim Şartlarındaki Değişikliğin Kabulü …………………………………………. 100

1.2.5. Sözleşme Kabülünde Dikkate Alınması Gereken Diğer Hususlar ………… 101

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 103

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 104

1.3. Denetimin Belgelendirilmesine İlişkin Sorumluluklar (Çalışma Kağıtları)

(BDS 230) ……………………………………………………………………………………………………….. 105

1.3.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 105

1.3.2. Denetimin Belgelendirilmesine İlişkin Esaslar ……………………………………… 106

1.3.2.1. Çalışma Kâğıtlarının Şekli, İçeriği ve Kapsamı ………………………… 106

1.3.2.2. Denetim Raporunun Düzenlenmesinden Sonra Ortaya Çıkan

İstisnai Durumlar ……………………………………………………………………. 107

1.3.3. Nihai Denetim Dosyasının Toplanması ……………………………………………….. 108

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 109

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 110

1.4. Hile ve Usulsüzlüğe İlişkin Sorumluluklar (BDS 240)…………………………………….. 111

1.4.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 111

1.4.2. Hilenin Nitelikleri ………………………………………………………………………………… 111

1.4.3. Hile ve usulsüzlüğün önlenmesi ve tespitinde sorumluluk ………………….. 114

1.4.3.1. İşletme Yönetiminin Sorumluluğu ………………………………………….. 114

1.4.3.2. Denetçinin Sorumluluğu …………………………………………………………. 115

1.4.4. Hile ve Usulsüzlüklerin Ortaya Çıkarılmasıyla İlgili Olarak Denetimin

Doğasından Kaynaklanan Kısıtlamalar ………………………………………………… 115

1.4.5. Hilenin Tespitinde Denetçinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar …………. 116

1.4.5.1. Mesleki Şüphecilik ………………………………………………………………….. 116

1.4.5.2. Denetim Ekibi İçerisinde Yapılması Gereken Görüşmeler……….. 116

1.4.6. Hileye İlişkin Risk Değerlendirme Yöntemleri …………………………………….. 118

1.4.6.1. Yönetimden Sorumlu Kişilerle ve İşletme İçindeki Diğer Kişilerle

İlgili Risk Değerlemeye İlişkin Yapılacak Görüşmeler …………….. 118

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xiv İÇİNDEKİLER

1.4.6.2. Beklenmeyen ve Olağan Olmayan (İstisnai) Bağlantıların

(İlişkilerin) Dikkate Alınması ………………………………………………….. 120

1.4.6.3. Diğer Bilgilerin Dikkate Alınması …………………………………………… 121

1.4.6.4. Hileye İlişkin Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi ………………… 121

1.4.7. Risk Değerlendirme Yöntemleri …………………………………………………………… 122

1.4.7.1. Tespit Edilen Hileden Kaynaklı Finansal Raporlama Riskinde

Alınacak Genel Tavır ………………………………………………………………. 123

1.4.7.2. İşletme Yönetiminin Kontrol Mekanizmalarını Aşması Nedeniyle

Ortaya Çıkan Riske İlişkin Denetçinin Uygulayacağı Denetim

Teknikleri ……………………………………………………………………………….. 124

1.4.7.2.1. Yevmiye Kayıtları ve Diğer Düzeltmeler ………………….. 125

1.4.7.2.2. Muhasebe Tahminleri ………………………………………………. 126

1.4.8. Denetim Kanıtlarını Değerlendirilmesi ……………………………………………… 126

1.4.9. Denetim Görevinin Sürdürülememesi……………………………………………….. 127

1.4.10. İşletme Yönetiminin Yazılı Beyanları ………………………………………………… 128

1.4.11. Yönetim ve Gözetimden Sorumlularla İletişim ………………………………….. 128

1.4.12. Hile ve Usulsüzlüğün Yetkili Otoritelere (Sermaye Piyasası Kuruluna)

Bildirim …………………………………………………………………………………………….. 130

1.4.13. Belgelendirme …………………………………………………………………………………… 130

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 131

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 132

1.5. Denetimde Kanun ve Düzenlemelerin Dikkate Alınmasına İlişkin

Sorumluluklar ……………………………………………………………………………………………….. 133

1.5.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 133

1.5.2. Mevzuta Uyum Konusunda Yönetimin Sorumluluğu ………………………….. 134

1.5.3. Mevzuata Uyum Konusunda Denetçinin Sorumluluğu ……………………….. 134

1.5.4. Yasal Mevzuata Uyumun Denetçi Tarafından Dikkate Alınması …………. 135

1.5.5. Mevzuata Uygunsuzluğun Tespiti Halinde İzlenecek Usul ve Esaslar …. 136

1.5.6. Mevzuata Uygunsuzluğun Raporlanması ……………………………………………. 137

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xv

1.5.6.1. Mevzuata Uygunsuzluğun İşletme Yönetimi ve Gözetimden

Sorumlulara Raporlanması ……………………………………………………… 137

1.5.6.2. Mevzuata Uygunsuzluğun Denetçi Raporunda Finansal

Tablo Kullanıcılarına Açıklanması ………………………………………….. 137

1.5.6.3. Mevzuata Uygunsuzluğun İlgili Otoritelere Raporlanması …….. 138

1.5.7. Denetimden Çekilme …………………………………………………………………………… 138

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 139

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 140

1.6. Yönetim ve Gözetimden Sorumlularla İletişim Kurma Sorumluluğu …………….. 141

1.6.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 141

1.6.2. Denetçinin Gözetimden Sorumlularla İleşitime Geçmesinin Önemi …….. 142

1.6.3. Gözetimden Sorumlularla İlgili Gereklilikler ……………………………………….. 143

1.6.4. İletişime Geçilecek Konular………………………………………………………………….. 144

1.6.5. İletişim Şekli ve Belgelendirilmesi ……………………………………………………….. 146

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 147

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 147

1.7. İç Kontrol İle İlgili Eksikliklerin Yönetim ve Gözetimden Sorumlu Olanlara

İletilmesi Sorumluluğu (BDS 265) ………………………………………………………………….. 148

1.7.1. İç Kontrol Eksikliklerinin Üst Yönetimden Sorumlu Olanlara ve

Yönetime Bildirilmesi (BDS 265) ………………………………………………………….. 148

1.7.1.1. İç Kontrol Eksikliklerinin Tespit Edilip Edilmediğinin

Belirlenmesi ……………………………………………………………………………. 148

1.7.1.2. Önemli İç Kontrol Eksiklikleri ………………………………………………… 149

1.7.1.3. İç Kontrol Eksikliklerinin Bildirilmesi …………………………………….. 150

1.7.1.3.1. Önemli İç Kontrol Eksiklerinin Bildirilmesi ……………. 151

1.7.1.3.2. Diğer İç Kontrol Eksiklerinin Bildirilmesi ………………. 154

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 155

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 156

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xvi İÇİNDEKİLER

2. RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE DEĞERLENDİRİLMİŞ RİSKLERE VERİLEN

KARŞILIKLAR …………………………………………………………………………………………………….. 157

2.1. Finansal Tablo Denetiminin Planlanması (BDS 300) ……………………………………….. 158

2.1.1. İş Ön Hazırlık Faaliyetleri ……………………………………………………………………. 158

2.1.2. Planlama Faaliyetleri ……………………………………………………………………………. 159

2.1.2.1. Genel Denetim Stratejisinin Oluşturulması……………………………… 159

2.1.2.2. Denetim Planının Oluşturulması …………………………………………….. 163

2.1.2.3. Denetim Planında Meydana Gelen Değişiklikler …………………….. 163

2.1.2.4. Yönlendirme, Gözetim ve Gözden Geçirme ……………………………. 163

2.1.3. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………… 164

2.1.4. İlk Denetim İşinde Dikkate Alınacak Ek Hususlar ……………………………….. 165

2.2. İşletme ve İşletme Ortamının Anlaşılması, Önemli Yanlışlık Risklerinin

Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi (BDS 315) …………………………………………………. 166

2.2.1. Risk Değerlendirme Prosedürleri ve İlişkili Faaliyetler ………………………… 166

2.2.1.1. Risk Değerlendirme Prosedürleri ……………………………………………. 167

2.2.1.2. İlgili Faaliyetler ……………………………………………………………………….. 168

2.2.2. İç Kontrol Sistemi Dahil İşletmenin ve Çevresinin Tanınması ………………. 169

2.2.2.1. İşletme ve Çevresi …………………………………………………………………… 169

2.2.2.2. İç Kontrol Sistemi ……………………………………………………………………. 170

2.2.2.2.1. İç Kontrolün Genel Yapısı ve Özellikleri …………………… 171

2.2.2.2.2. Denetimle İlgili Kontroller ……………………………………….. 174

2.2.2.2.3. İlgili Kontrolleri Anlamanın Niteliği ve Boyutu ……….. 175

2.2.2.2.4. İç Kontrol Unsurları …………………………………………………. 176

2.2.2.2.4.1. İç Kontrol Ortamı ……………………………………. 176

2.2.2.2.4.2. İşletmenin Risk Değerlendirme Süreci …….. 179

2.2.2.2.4.3. İlgili İş Süreçlerini de İçeren Finansal

Raporlamaya İlişkin Bilgi Sistemi ve

İletişim ……………………………………………………. 180

2.2.2.2.4.4. Denetime İlişkin Kontrol Faaliyetleri ………. 182

2.2.2.2.4.5. Kontrollerin Gözetimi …………………………….. 184

2.2.3. Önemli Yanlışlık Risklerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi ………….. 186

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xvii

2.2.3.1. Finansal Tablo Düzeyinde ve Yönetim Beyanları Düzeyinde

Önemli Yanlışlık Risklerinin Belirlenmesi ve

Değerlendirilmesi …………………………………………………………………… 187

2.2.3.2. Önemli Yanlışlık Risklerinin Belirlenmesi Süreci …………………….. 189

2.2.3.3. Denetimde Özel Dikkat Gerektiren Riskler ……………………………… 190

2.2.3.4. Maddi Doğrulama Prosedürlerinin Kendi Başlarına Yeterli

Uygun Denetim Kanıtı Sağlamadığı Riskler ……………………………. 192

2.2.3.5. Risk Değerlendirmesinin Revizyonu ………………………………………. 193

2.2.4. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………… 193

2.3. Denetimin Planlanmasında ve Gerçekleştirilmesinde Önemlilik (BDS 320) ……. 194

2.3.1. Önemlilik ve Performans Önemliliğinin Belirlenmesi ………………………….. 196

2.3.1.1. Önemlilik Düzeyinin Belirlenmesinde Ölçüt Kullanılması ……… 197

2.3.1.2. Performans Önemliliği ……………………………………………………………. 199

2.3.2. Denetim Sürerken Yapılan Değişiklik ……………………………………………………. 200

2.3.3. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………….. 200

2.4. Değerlendirilmiş Risklere Karşı Uygulanacak Denetim Teknikleri

(BDS 330) ……………………………………………………………………………………………………….. 201

2.4.1. Kontrol Testleri ……………………………………………………………………………………. 204

2.4.2. Maddi Doğrulama Prosedürleri …………………………………………………………… 212

2.4.3. Sunum ve Açıklamanın Yeterliliği ……………………………………………………….. 217

2.4.4. Denetim Kanıtının Yeterliliğinin ve Uygunluğunun

Değerlendirilmesi ………………………………………………………………………………… 217

2.4.5. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………… 219

2.5. Dışarıdan Hizmet Alan Kuruluşlarda Denetim Yaklaşımı (BDS 402) ……………… 219

2.5.1. Temel Kavramlar …………………………………………………………………………………. 220

2.5.2. Hizmet Kuruluşlarının Denetime Etkisi ……………………………………………….. 221

2.5.3. İşletmeye Sağlanan Hizmetler Hakkında Bilgi Edinilmesi ……………………. 222

2.5.3.1. İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgi Edinilmesi …………………………. 225

2.5.3.2. İşletme Hakkında Bilgi Edinilememesi ……………………………………. 226

2.5.4. Denetçinin Tip 1 ve Tip 2 Raporları Kullanması …………………………………… 228

2.5.4.1. Tip 1 veya Tip 2 Raporunun Denetçinin Hizmet Kuruluşu

Hakkındaki Anlayışını Desteklemek için Kullanılması ……………. 228

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xviii İÇİNDEKİLER

2.5.4.2. Alt Hizmet Kuruluşunun Hizmetlerini Hariç Tutan Tip 1 ve

Tip 2 Raporlarının Kullanılması ……………………………………………… 229

2.5.5. Değerlendirilmiş Önemli Yanlışlık Risklerine Karşılık Verilmesi …………. 230

2.5.5.1. Kontrol Testleri ……………………………………………………………………….. 232

2.5.5.2. Hizmet Kuruluşundaki Kontrollerin Etkin Biçimde

Çalıştığına İlişkin Denetim Kanıtı Olarak Tip 2 Raporunun

Kullanılması ……………………………………………………………………………. 233

2.5.6. Hizmet Kuruluşundaki Faaliyetlere İlişkin Hile, Mevzuata Aykırılık

ve Düzeltilmemiş Yanlışlıklar ………………………………………………………………. 236

2.5.7. Denetçi Tarafından Yapılan Raporlama ……………………………………………….. 237

2.5.7.1. Yeterli ve Uygun Kanıt Elde Edilememesi ………………………………. 237

2.5.7.2. Hizmet Kuruluşu Denetçisinin Çalışmasına Atıf Yapılması ……. 238

2.6. Denetim Sırasında Belirlenen Yanlışlıkların Değerlendirilmesi (BDS 450) ……… 238

2.6.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 239

2.6.2. Yanlışlık Kavramı ………………………………………………………………………………… 239

2.6.3. Belirlenen Yanlışlıkların Bir Araya Getirilmesi …………………………………….. 240

2.6.4. Belirlenen Yanlışlıkların Denetim Sürerken Dikkate Alınması ……………… 240

2.6.5. Yanlışlıkların Bildirilmesi ve Düzeltilmesi …………………………………………… 241

2.6.6. Düzeltilmemiş Yanlışlıkların Etkisinin Değerlendirilmesi ……………………. 242

2.6.7. Yazılı Beyanlar …………………………………………………………………………………….. 245

2.6.8. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………… 245

3. DENETİM KANITLARI ………………………………………………………………………………………. 246

3.1. Denetim Kanıtları (BDS 500) ………………………………………………………………………….. 246

3.1.1. Denetim Kanıtında Aranan Nitelikler ………………………………………………….. 248

3.1.1.1. Denetim Kanıtının Uygunluğu ……………………………………………….. 248

3.1.1.2. Denetim Kanıtının Yeterliliği ………………………………………………….. 249

3.1.1.3. Yeterli ve Uygun Denetim Kanıtı ……………………………………………. 249

3.1.1.4. Denetim Kanıtlarının Güvenilirliği …………………………………………. 250

3.1.1.5. Denetim Kanıtının İlgililiği ……………………………………………………… 252

3.1.2. Denetim Kanıtı Elde Etmede Uzman Çalışmalarından Yararlanma ……… 252

3.1.3. Denetim Kanıtı Elde Edilmesi İçin Test Kalemlerinin Seçimi ……………….. 254

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xix

3.1.4. Denetim Kanıtı Elde Edilmesine İlişkin Denetim İşlemleri …………………… 255

3.1.4.1. Belge İncelemesi Tekniği …………………………………………………………. 255

3.1.4.2. Fiziki İnceleme Tekniği …………………………………………………………… 256

3.1.4.3. Gözlem Tekniği ………………………………………………………………………. 256

3.1.4.4. Soruşturma Tekniği ………………………………………………………………… 257

3.1.4.5. Doğrulama Tekniği …………………………………………………………………. 257

3.1.4.6. Yeniden Hesaplama Tekniği …………………………………………………… 261

3.1.4.7. Yeniden Uygulama Tekniği …………………………………………………….. 262

3.1.4.8. Analitik İnceleme Tekniği ……………………………………………………….. 263

3.1.4.9. Bilgi Toplama Tekniği …………………………………………………………….. 264

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 266

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 266

3.2. Seçilmiş Konularda Özellikli Durumlar (BDS 501) …………………………………………. 267

3.2.1. Stokların Mevcudiyeti ve Durumu ………………………………………………………. 267

3.2.1.1. Stokların Fiziki Sayımına Katılım ……………………………………………. 268

3.2.1.2. Bağımsız Denetçinin Stok Sayımına Fiilen Katılamayacağı

Durumlar ………………………………………………………………………………… 269

3.2.1.3. Stokların Fiziki Sayımına Katılımın Planlanması …………………….. 270

3.2.1.4. Stokların Denetiminde Kullanılacak Diğer Teknikler ………………. 271

3.2.2. Dava ve İddialar İle İlgili Bilgi Toplanması ………………………………………….. 274

3.2.3. İşletmenin Bölümlerine İlişkin Bilgiler …………………………………………………. 276

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 278

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 278

3.3. Dış Kaynaklı Doğrulamalar ……………………………………………………………………………. 279

3.3.1. Dış Kaynaklardan Doğrulama Tekniği ve Gerekliliği …………………………… 279

3.3.2. Doğrulama Tekniklerinin, Bağımsız Denetçinin Önemli Yanlışlık

Riskine Dair Değerlendirmesiyle Olan İlişkisi ……………………………………… 281

3.3.3. Dış Kaynaklardan Doğrulama Gerektiren İşletme Yönetimi Beyanları …. 282

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xx İÇİNDEKİLER

3.3.4. Dış Kaynaklardan Doğrulama Taleplerinin Tasarımı …………………………… 283

3.3.5. Olumlu ve Olumsuz Doğrulama Talepleri …………………………………………… 283

3.3.6. İşletme Yönetiminin Talepleri ………………………………………………………………. 284

3.3.7. Doğrulama Talebine Cevap Verenlerin Özellikleri ………………………………. 285

3.3.8. Dış Kaynaklardan Doğrulama Süreci …………………………………………………… 285

3.3.8.1. Doğrulama Sürecinin Kontrolü ……………………………………………….. 285

3.3.8.2. Olumlu Doğrulama Talebine Cevap Verilmemesi …………………… 286

3.3.8.3. Alınan Cevapların Güvenilirliği ……………………………………………… 286

3.3.8.4. İstisnaların Nedenleri ve Sıklığı ………………………………………………. 287

3.3.8.5. Doğrulama Tekniği Sonuçlarının Değerlendirilmesi ……………….. 287

3.3.8.6. Dönem Sonundan Önce Dış Kaynaklardan Doğrulama ………….. 287

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 288

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 288

3.4. İlk Denetimler – Açılış Hesaplarının Denetimi (BDS 510) ………………………………. 289

3.4.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 289

3.4.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 290

3.4.3. Bağımsız Denetim Teknikleri ……………………………………………………………….. 290

3.4.3.1. Açılış Bakiyelerinin Denetimi ………………………………………………….. 290

3.4.3.2. Muhasebe Politikalarının Tutarlılığının Tespiti ……………………….. 293

3.4.3.3. Önceki Denetçinin Raporunda Yer Alan Bilgilerin Dikkate

Alınması …………………………………………………………………………………. 293

3.4.4. Denetim Sonuçları ve Raporlama …………………………………………………………. 294

3.4.4.1. Açılış Bakiyelerinin Denetim Sonuçları ve Raporlanması………… 294

3.4.4.2. Muhasebe Politikalarının Tutarlılığının Raporlanması ……………. 298

3.4.4.3. Önceki Denetçinin Raporunda Yer Alan Olumlu Dışındaki

Görüşlerin Mevcut Denetim Raporuna Etkisi …………………………. 298

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 300

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 301

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxi

3.5. Analitik İnceleme Teknikleri (BDS 520) ………………………………………………………….. 302

3.5.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 302

3.5.2. Analitik İnceleme Tekniklerinin Tanımı ve İçeriği ……………………………….. 303

3.5.3. Analitik İnceleme Tekniklerinin Temel Bağımsız Denetim Tekniği

Olarak Uygulanması ……………………………………………………………………………. 304

3.5.4. Dönem Sonu Genel Değerlendirmede Analitik İnceleme Tekniklerinin

Kullanılması ………………………………………………………………………………………… 308

3.5.5. Analitik İnceleme Tekniklerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi ………….. 309

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 310

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 311

3.6. Denetimde Örnekleme (BDS 530) …………………………………………………………………… 312

3.6.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 312

3.6.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 313

3.6.3. Bağımsız Denetim Kanıtı Elde Etmek İçin Test Edilecek Kalemlerin

Tespiti ………………………………………………………………………………………………….. 315

3.6.3.1. Ana Kütlenin Tamamının Tercih Edilmesi ………………………………. 316

3.6.3.2. Kanaate Dayalı Olarak Belli Kalemlerin Tercih Edilmesi…………. 316

3.6.4. Örnekleme İle İlgili Temel Hususlar …………………………………………………….. 317

3.6.4.1. Örneğin Tasarımı ……………………………………………………………………. 317

3.6.4.2. Ana Kütlenin Taşıması Gereken Temel Özellikler …………………… 318

3.6.4.3. Gruplandırma ve Tutar Ağırlıklı Seçim …………………………………… 319

3.6.4.4. Örnek Büyüklüğü …………………………………………………………………… 320

3.6.4.5. Test Edilecek Kalemlerin Seçimi ……………………………………………… 320

3.6.5. Bağımsız Denetim Tekniklerinin Uygulanması ……………………………………. 321

3.6.6. Hataların Niteliği ve Nedenleri ……………………………………………………………. 322

3.6.7. Hataların Öngörülmesi ………………………………………………………………………… 322

3.6.8. Bağımsız Denetim Örneklemesi Sonuçlarının Değerlendirilmesi …………. 323

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 324

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 325

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxii İÇİNDEKİLER

3.7. Muhasebe Tahminlerinin Denetimi – Gerçeğe Uygun Değerin Tahminini

İçeren Muhasebe Tahminleri ve İlgili Açıklamaların Denetimi (BDS 540) ………. 326

3.7.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 326

3.7.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 327

3.7.3. Muhasebe Tahminlerinin Niteliği ………………………………………………………… 328

3.7.4. Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ……………………………………………….. 330

3.7.5. Muhasebe Tahminlerinin Denetimi ……………………………………………………… 331

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 333

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 334

3.8. İlişkili Taraflar (BDS 550) ……………………………………………………………………………….. 335

3.8.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 335

3.8.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 336

3.8.3. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerin Niteliği ………………………………………… 337

3.8.4. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerin Sunulmasında Yönetimin

Sorumluluğu ……………………………………………………………………………………….. 338

3.8.5. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerle İlgili Bağımsız Denetçinin

Sorumluluğu ……………………………………………………………………………………….. 338

3.8.6. İlişkili Taraflarla Yapılan Önemli İşlemler ……………………………………………. 339

3.8.6. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerin Bağımsız Denetimi ………………………. 339

3.8.7. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerle İlgili Bağımsız Denetim

Sonuçları ve Raporlama ……………………………………………………………………….. 341

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 342

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 343

3.9. Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar (BDS 560) ……………………………………………….. 344

3.9.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………….. 344

3.9.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 345

3.9.3. Bilanço Sonrası Olayların Finansal Tabloları Etkileyip Etkilemediğinin

Tespiti ………………………………………………………………………………………………….. 346

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxiii

3.9.4. Bilanço Tarihi İle Bağımsız Denetim Raporu Tarihi Arasında Ortaya

Çıkan Olayların Denetimi ……………………………………………………………………. 347

3.9.5. Bağımsız Denetim Raporu Tarihi İle Finansal Tabloların Yayınlanma

Tarihi Arasında Ortaya Çıkan Olayların Denetimi ……………………………….. 349

3.9.6. Finansal Tablolar Yayınlandıktan Sonra Tespit Edilen Hususların

Denetimi ………………………………………………………………………………………………. 350

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 351

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 352

3.10. İşletmenin Sürekliliği (BDS 570) ……………………………………………………………………. 353

3.10.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………… 353

3.10.2. Tanımlar ……………………………………………………………………………………………. 354

3.10.3. İşletmenin Sürekliliği İle İlgili İşletme Yönetimi ve Bağımsız

Denetçinin Sorumlulukları …………………………………………………………………. 354

3.10.3.1. İşletme Yönetiminin Sorumluluğu ……………………………………….. 355

3.10.3.2. Bağımsız Denetçinin Sorumluluğu ………………………………………. 356

3.10.4. İşletmenin Sürekliliği Varsayımı Üzerinde Ciddi Şüpheler

Doğuracak Olay ve Durumlar ……………………………………………………………. 356

3.10.5. İşletmenin Sürekliliğine İlişkin İşletme Yönetiminin Yaptığı

Değerlendirmenin Gözden Geçirilmesi ……………………………………………… 358

3.10.6. İşletmenin Sürekliliğine İlişkin İşletme Yönetiminin Değerlendirmesi

Sonrası Dönem …………………………………………………………………………………… 358

3.10.7. İşletmenin Sürekliliği Varsayımı Üzerinde Ciddi Şüpheler

Doğuracak Olay ve Durumların Değerlendirilmesinde Uygulanacak

Ek Bağımsız Denetim Teknikleri ………………………………………………………… 359

3.10.8. İşletmenin Sürekliliğine İlişkin Denetim Sonuçları ve Raporlama ……… 360

3.10.8.1. İşletmenin Sürekliliğinin Geçerli Olması Ancak Önemli Bir

Belirsizliğin Bulunması ………………………………………………………… 361

3.10.8.2. İşletmenin Sürekliliğinin Geçerli Olmaması …………………………. 362

3.10.8.3. İşletme Yönetiminin Değerlendirme Yapmaması veya

İsteksiz Olması …………………………………………………………………….. 363

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 364

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 365

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxiv İÇİNDEKİLER

3.11. Yazılı Beyanlar (BDS 580) ……………………………………………………………………………… 366

3.11.1. Standardın Amacı ve Kapsamı …………………………………………………………… 366

3.11.2. Tanımlar ……………………………………………………………………………………………. 366

3.11.3. İşletme Yönetiminin Finansal Tablolara İlişkin Sorumluluğunu

Kabulüne İlişkin Yazılı Beyanlar ………………………………………………………… 367

3.11.4. Bağımsız Denetim Kanıtı Niteliğindeki Yazılı Beyanlar ……………………… 367

3.11.5. Yazılı Beyanların Tarihi ……………………………………………………………………… 368

3.11.6. Yazılı Beyanların Şekli ……………………………………………………………………….. 369

3.11.7. Yazılı Beyanların Verilmemesi veya Verilenlerin Güvenilir

Olmaması ………………………………………………………………………………………….. 369

3.11.8. Yazılı Beyan Örneği …………………………………………………………………………… 370

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 371

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 372

4. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN (DİĞERLERİNİN) ÇALIŞMALARINDAN

FAYDALANILMASI ……………………………………………………………………………………………. 373

4.1. Özel Durumlar – Grup Finansal Tabloların Denetimi (BDS 600) …………………….. 373

4.1.1. Grup Finansal Tablolar ve Konsolidasyon ………………………………………….. 373

4.1.2. İlgili Tanımlar …………………………………………………………………………………….. 374

4.1.3. Grup Finansal Tablolarının Denetiminde Amaç ………………………………….. 375

4.1.4. Grup Finansal Tablolarının Denetiminde Sorumluluk ………………………… 375

4.1.5. Kabul ve Süreklilik ……………………………………………………………………………… 376

4.1.6. Grubun, Bileşenlerinin ve Bunların Çevrelerinin Anlaşılması ……………… 376

4.1.7. Bileşen Denetçisinin Anlaşılması ………………………………………………………… 377

4.1.8. Önemlilik ……………………………………………………………………………………………. 377

4.1.9. Değerlendirilen Risklere Karşılık Verilmesi ………………………………………… 378

4.1.10. Bileşenlerin Finansal Bilgilerine Dair Yapılacak Çalışmanın Türünün

Tespit Edilmesi …………………………………………………………………………………… 379

4.1.10.1. Önemli Bileşenler …………………………………………………………………. 379

4.1.10.2. Önemli Bileşenler Olmayan Bileşenler …………………………………. 379

4.1.11. Bileşen Denetçileri tarafından Yapılan Çalışmaya Katılma ………………….. 380

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxv

4.1.11.1. Önemli Bileşenler–Risk Değerlendirmesi …………………………….. 380

4.1.11.2. Grup Finansal Tablolarının Belirlenmiş Önemli Yanıltıcı

Beyanla İlgili Anlamlı Riskleri–İlave Denetim Prosedürleri …. 380

4.1.12. Konsolidasyon Süreci ………………………………………………………………………….. 381

4.1.13. Müteakip Olaylar ………………………………………………………………………………… 382

4.1.14. Bileşen Denetçisi ile İletişim ………………………………………………………………… 382

4.1.15. Elde Edilen Denetim Kanıtının Yeterlilik ve Uygunluğunun

Değerlendirilmesi ……………………………………………………………………………….. 384

4.1.16. Denetim Kanıtının Yeterlilik ve Uygunluğu ………………………………………… 384

4.1.17. Grup Yönetimi ve Grup Yönetişimi İle Görevli Olanlarla İletişim ……….. 384

4.1.17.1. Grup Yönetimi İle İletişim ……………………………………………………. 384

4.1.17.2. Grup Yönetişimi İle Görevli Olanlarla İletişim …………………….. 385

4.2. İç Denetçilerin Çalışmalarının Değerlendirilmesi (BDS 610) …………………………… 386

4.2.1. İç Denetimin Kapsamı ve Amaçları ……………………………………………………… 386

4.2.2. İç Denetim Fonksiyonu İle Dış Denetçi Arasındaki İlişki ……………………… 388

4.2.3. İç Denetçilerin Çalışmasından Faydalanılıp Faydalanılmayacağının

ve Ne Ölçüde Faydalanılacağının Tespiti …………………………………………….. 388

4.2.4. İç Denetçilerle İşbirliğinin Zamanlaması ……………………………………………… 391

4.2.5. İç Denetçilerin Belirli Bir Çalışmasından Faydalanılması ……………………… 392

4.2.6. Belgelendirme ……………………………………………………………………………………… 393

4.3. Uzman Çalışmalarının Değerlendirilmesi (BDS 60) ……………………………………….. 393

4.3.1. Uzman Çalışmalarının Kullanımında İzlenecek Esaslar ……………………….. 393

4.3.1.1. Bağımsız Denetçinin Sorumluluğu ………………………………………….. 393

4.3.1.2. Uzman Çalışması İçin İhtiyacın Belirlenmesi ………………………….. 394

4.3.1.3. Uzmanın Meslekî Yeterliliği ve Tarafsızlığı …………………………….. 394

4.3.1.4. Uzman Çalışmasının Kapsamı ………………………………………………… 395

4.3.2. Uzman Çalışmasının Değerlendirilmesi ve Raporlama ………………………… 396

4.3.2.1. Uzmanın Çalışmasının Değerlendirilmesi ………………………………. 396

4.3.2.2. Bağımsız Denetim Raporunda Uzman Raporuna Atıfta

Bulunulması ……………………………………………………………………………. 396

5. DENETİM SONUÇLARI VE RAPORLANMASI (BDS 700-799) …………………………. 398

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxvi İÇİNDEKİLER

5.1. Finansal Tablolarda Raporlama ve Denetim Görüşü (BDS 700) ……………………… 399

5.1.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 401

5.1.2. Finansal Raporlama Çerçevesine İlişkin Gereklilikler …………………………… 401

5.1.3. Denetim Görüşü ………………………………………………………………………………….. 404

5.1.4. Denetim Raporu …………………………………………………………………………………… 405

5.1.4.1. Başlık ………………………………………………………………………………………. 406

5.1.4.2. Muhatap …………………………………………………………………………………. 407

5.1.4.3. Giriş Paragrafı ………………………………………………………………………… 407

5.1.4.4. İşletme Yönetiminin Finansal Tablolara İlişkin Sorumluluğu ….. 407

5.1.4.5. Denetçinin Sorumluluğu …………………………………………………………. 408

5.1.4.6. Denetim Görüşü ……………………………………………………………………… 409

5.1.4.7. Diğer Raporlama Sorumlulukları ……………………………………………. 409

5.1.4.8. Denetçinin İmzası …………………………………………………………………… 409

5.1.4.9. Denetim Raporunun Tarihi …………………………………………………….. 410

5.1.4.10. Denetçinin Adresi …………………………………………………………………… 410

5.1.5. Denetim Raporuyla İlgili Diğer Düzenlemeler …………………………………….. 410

5.1.5.1. Kuralları Kanun veya Düzenlemelerle Belirlenen Denetçi

Raporları …………………………………………………………………………………. 410

5.1.5.2. Özel Bir Hukuki Düzenleme ve Uluslararası Denetim

Standartlarının Her İkisinin de Uygulandığı Denetimler İçin

Denetim Raporu ……………………………………………………………………… 411

5.1.5.3. Finansal Tablolarla Birlikte Sunulan İlave Bilgiler …………………… 411

5.1.6. Olumlu Denetim Görüşü Bildiren Bağımsız Denetim Raporu

Örnekleri ……………………………………………………………………………………………… 412

5.1.6.1. Gerçeğe Uygun Sunum Çerçevesine Göre Hazırlanan

Bağımsız Denetim Raporu Örneği …………………………………………… 413

5.1.6.2. Gerçeğe Uygun Sunumla Uyumlu Çerçeveye Göre

Hazırlanan Bağımsız Denetim Raporu Örneği ………………………… 414

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 415

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 416

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxvii

5.2. Bağımsız Denetim Raporundaki Denetim Görüşünde Değişiklikler

(BDS 705) ……………………………………………………………………………………………………….. 417

5.2.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 417

5.2.2. Denetim Görüşünün Değiştirilmesi İçin Gerekli Şartlar ……………………….. 418

5.2.3. Değiştirilmiş Denetim Görüşü Türlerinin Belirlenmesi ………………………… 419

5.2.3.1. Şartlı Görüş …………………………………………………………………………….. 420

5.2.3.2. Olumsuz Görüş ………………………………………………………………………. 420

5.2.3.3. Görüş Bildirmekten Kaçınma ………………………………………………….. 420

5.2.3.4. Olumsuz Görüş ve Görüş Bildirmekten Kaçınma ile İlgili Diğer

Etkenler ………………………………………………………………………………….. 420

5.2.3.5. Denetçinin Denetim İşini Almasından Sonra İşletme

Yönetiminin Koyduğu Sınırlamalar Nedeniyle Yeterli ve

Uygun Denetim Kanıtı Elde Edilememesinin Sonucu ……………… 421

5.2.4. Denetim Görüşü Değiştiğinde Denetim Raporunun Şekli ve İçeriği …….. 422

5.2.4.1. Görüş Değişikliğinin Dayanağı Paragrafı ………………………………… 424

5.2.4.2. Denetim Görüşü Paragrafı ………………………………………………………. 424

5.2.4.3. Şartlı veya Olumsuz Görüş Bildirmesi Durumunda

Denetçinin Sorumluluğunun Tanımlanması……………………………. 425

5.2.4.4. Görüş Bildirmekten Kaçınma Durumunda Denetçinin

Sorumluluğunun Tanımlanması ……………………………………………… 425

5.2.4.5. Şirketin Yönetim ve Gözetiminden Sorumlularla İletişim ……….. 426

5.2.5. Değiştirilmiş Denetim Görüşü Bildiren Bağımsız Denetim Raporu

Örnekleri ……………………………………………………………………………………………… 426

5.2.5.1. Şartlı Denetim Görüşü Bildiren Bağımsız Denetim Raporu

Örneği …………………………………………………………………………………….. 427

5.2.5.2. Olumsuz Denetim Görüşü Bildiren Bağımsız Denetim

Raporu Örneği ………………………………………………………………………… 429

5.2.5.3. Görüş Bildirmekten Kaçınma Şeklindeki Bağımsız Denetim

Raporu Örneği ………………………………………………………………………… 431

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 432

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 433

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxviii İÇİNDEKİLER

5.3. Denetim Raporunda “Vurgulanacak Hususlar” ve “Diğer Hususlar”

Paragrafları (BDS 706) ……………………………………………………………………………………. 434

5.3.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 435

5.3.2. Vurgulanacak Hususlar Paragrafı ………………………………………………………… 435

5.3.3. Diğer Hususlar Paragrafının Gerekli Olduğu Haller ……………………………. 438

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 439

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 440

5.4. Karşılaştırmalı Bilgiler – Önceki Dönem Tutarları ve Karşılaştırmalı

Finansal Tablolar (BDS 710) …………………………………………………………………………… 441

5.4.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 441

5.4.2. Denetim İşlemleri ………………………………………………………………………………… 441

5.4.3. Karşılaştırmalı Bilginin Yapısı ……………………………………………………………… 443

5.4.4. Önceki Dönem Tutarlarının Raporlanması …………………………………………… 443

5.4.5. Karşılaştırmalı Finansal Tabloların Raporlanması ………………………………… 449

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 453

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 453

5.5. Bağımsız Denetime Tabi Tutulmuş Finansal Tabloları İçeren Belgelerdeki

Diğer Bilgilerin Bağımsız Denetçinin Sorumluluğu İle İlişkisi (BDS 720) ……….. 454

5.5.1. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………. 455

5.5.2. Diğer Bilgilerin Dikkate Alınması ………………………………………………………… 455

5.5.3. Önemli Tutarsızlıklar …………………………………………………………………………… 456

5.5.4. Önemli Yanlışlıklar ………………………………………………………………………………. 456

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 458

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 458

6. ÖZEL AMAÇLI DENETİMDE ÖZELLİKLİ DURUMLAR (BDS 800-899) ……………. 459

6.1. Özel Amaçlı Raporlama Esaslarına Uygun Olarak Hazırlanan Finansal

Tabloların Denetimi (BDS 800) ……………………………………………………………………….. 462

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxix

6.1.1. Özel Amaçlı Raporlama Esasına Uygun Olarak Hazırlanan Finansal

Tabloların Denetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar ………………. 462

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 467

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 468

6.2. Tek Bir Finansal Tablonun ve Finansal Tabloda Yer Alan Belirli Bir

Hesabın Denetimi ………………………………………………………………………………………….. 469

6.2.1. Tek Bir Finansal Tablonun ve Finansal Tabloda Yer Alan Belirli

Hesap Grubunun/Hesap Kaleminin ya da Alt Hesapların Denetimi

Dikkate Alınması Gereken Durumlar …………………………………………………… 469

6.2.1.1. Denetim Sözleşmesinin Kabul Edilmesi ………………………………….. 469

6.2.1.2. Denetimin Planlanması ve Yapılması ……………………………………… 470

6.2.1.3. Görüşün Oluşturulması ve Raporlanması ……………………………….. 470

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 476

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 477

6.3. Özet Finansal Tabloların Denetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar

(BDS 810) ……………………………………………………………………………………………………….. 478

6.3.1. Özet Finansal Tabloların Denetiminde Dikkat Edilmesi Gereken

Durumlar …………………………………………………………………………………………….. 478

6.3.1.1. Denetim Sözleşmesinin Kabulü ……………………………………………….. 478

6.3.1.2. Prosedürlerin Yapısı ………………………………………………………………… 479

6.3.1.3. Görüşün Oluşturulması …………………………………………………………… 480

6.3.1.4. Diğer Özellikli Konular ……………………………………………………………. 481

6.3.1.5. Özet Finansal Tablolarla İlgili Denetçi Raporu …………………………. 482

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 486

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 487

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxx İÇİNDEKİLER

2. BÖLÜM

TARİHİ FİNANSAL BİLGİLERİN SINIRLI BAĞIMSIZ DENETİMİ

(ULUSLARARASI BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARI)

GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………… 489

1. SINIRLI DENETİMİN AMACI ……………………………………………………………………………. 490

2. SINIRLI DENETİM SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI …………………………………………. 491

3. SINIRLI DENETİMİN YÜRÜTÜLMESİ ……………………………………………………………… 495

4. DENETİM PROSEDÜRLERİNİN TASARLANMASI VE UYGULANMASI ……… 496

5. BİLANÇO TARİHİNDEN SONRAKİ OLAYLAR ……………………………………………….. 500

6. YAZILI AÇIKLAMALAR …………………………………………………………………………………….. 501

7. DENETÇİNİN FİNANSAL TABLOLARA İLİŞKİN SONUÇ OLUŞTURMASI …. 502

8. SINIRLI DENETİMDE BELGELENDİRME ………………………………………………………… 506

EKLER ……………………………………………………………………………………………………………………….. 507

EK 1: Olumlu Sonuç İçeren Sınırlı Denetim Raporu Örneği …………………………………… 507

EK 2: Sınırlı Olumlu Sonuç İçeren Sınırlı Denetim Raporu Örneği ………………………… 508

EK 3: Olumsuz Sonuç İçeren Sınırlı Denetim Raporu Örneği ………………………………… 509

EK 4: Sonuç Bildirmekten Kaçınma Şeklinde Sınırlı Denetim Raporu Örneği ………… 510

EK 5: Özel Amaçlı Finansal Tablolara İlişkin Sınırlı Denetim Raporu Örneği ………… 511

Kendimizi Sınayalım ………………………………………………………………………………………………….. 512

Cevap Anahtarı ………………………………………………………………………………………………………….. 512

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxxi

III. KISIM

TARİHİ FİNANSAL BİLGİLERİN DENETİMİ VE SINIRLI

BAĞIMSIZ DENETİMİ DIŞINDA KALAN GÜVENCE

SÖZLEŞMELERİ

(ULUSLARARASI GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ STANDARTLARI VE

ULUSLARARASI İLGİLİ HİZMETLER STANDARTLARI)

1. BÖLÜM

TARİHİ VE FİNANSAL BİLGİLERİN DENETLENMESİ VE SINIRLI

BAĞIMSIZ DIŞINDAKİ GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ

1. TARİHİ FİNANSAL BİLGİLERİN DENETLENMESİ VE SINIRLI BAĞIMSIZ

DIŞINDAKİ GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ ………………………………………………………….. 515

1.1. Kavramsal Çerçeve, GSS, BDS ve SDS’ler İle İlişki …………………………………………. 515

1.2. Unsurlar ………………………………………………………………………………………………………… 516

1.2.1. Etik Kurallar ………………………………………………………………………………………… 516

1.2.2. Kalite Kontrol ………………………………………………………………………………………. 517

1.2.3. Sözleşmenin Kabulü ve Devamlılığı …………………………………………………….. 517

1.2.4. Sözleşme Koşulları ………………………………………………………………………………. 518

1.2.5. Sözleşmenin Planlanması ve Yürütülmesi ……………………………………………. 518

1.2.5.1. Planlamanın Önemi …………………………………………………………………. 519

1.2.5.2. Konunun Uygunluğunun Değerlendirilmesi …………………………… 519

1.2.5.3. Ölçütlerin Uygunluğunu Değerlendirmek ……………………………….. 519

1.2.5.4. Önemlilik ve Güvence Sözleşmesi Riski …………………………………… 520

1.2.5.5. Uzman Kullanılması ………………………………………………………………… 520

1.2.5.6. Kanıtların Elde Edilmesi ………………………………………………………….. 521

1.2.5.7. Sorumlu Tarafın Sunumları ……………………………………………………… 521

1.2.5.8. Belgelendirme ………………………………………………………………………….. 522

1.3. Güvence Raporunun Hazırlanması ………………………………………………………………… 522

1.3.1. Güvence Raporunun İçeriği …………………………………………………………………. 523

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxxii İÇİNDEKİLER

1.3.2. Şartlı Görüş, Olumsuz Görüş, Görüş Bildirmekten Kaçınma ……………….. 523

1.4. Türkiye’de Güvence Hizmetleri …………………………………………………………………….. 524

Kendimizi Sınıyalım ……………………………………………………………………………………………… 526

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 526

2. İLERİYE YÖNELİK FİNANSAL BİLGİLERİN İNCELENMESİ

(GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ STANDARDI 3400) ……………………………………………… 527

Giriş ………………………………………………………………………………………………………………………. 527

2.1. İleriye Yönelik Finansal Bilgilerin Tanımı ve Kapsamı …………………………………… 527

2.2. İleriye Yönelik Finansal Bilgilere İlişkin Denetçi Tarafından Verilen

Güvence …………………………………………………………………………………………………………. 529

2.3. İleriye Yönelik Finansal Bilgilerin Denetiminin Kabulü, Denetlenecek

Dönem ve Edinilecek Bilgiler …………………………………………………………………………. 529

2.4. Sınırlı Denetim Teknikleri ……………………………………………………………………………… 531

2.5. İleriye Yönelik Finansal Bilgilerin Sunumu ve İnceleme Raporunun İçeriği …… 532

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 534

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 535

3. HİZMET KURULUŞUNDAKİ KONTROLLERE İLİŞKİN GÜVENCE

RAPORLARI (GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ STANDARDI 3402) ………………………. 536

Giriş ………………………………………………………………………………………………………………………. 536

3.1. Standardın Kapsamı ve Hizmet Kuruluşu Denetçisinin Amaçları ………………….. 536

3.2. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………………… 538

3.3. Denetim Sözleşmesinin Kabulü ve Devam Ettirilmesi ……………………………………. 540

3.3.1. Denetim Sözleşmesinin Şartlarındaki Bir Değişikliğin Kabulü …………….. 541

3.3.2. Kıstasların Uygunluğunun Değerlendirilmesi ……………………………………… 542

3.3.3. Önemlilik …………………………………………………………………………………………….. 543

3.3.4. Hizmet Kuruluşunun Sistemi Hakkında Bilgi Elde Edilmesi ……………….. 543

3.3.5. Tanımla İlgili Kanıt Elde Edilmesi ……………………………………………………….. 544

3.3.6. Kontrollerin Tasarımıyla İlgili Kanıt Elde Edilmesi ……………………………… 545

3.3.7. Kontrollerin İşleyiş Etkinliğiyle İlgili Kanıt Elde Edilmesi ……………………. 545

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxxiii

3.3.8. Örnekleme …………………………………………………………………………………………… 547

3.4. İç Denetim Fonksiyonunun Çalışmaları …………………………………………………………. 547

3.4.1. İç Denetim Fonksiyonunun Tanınması ………………………………………………… 547

3.4.2. İç Denetçilerin Çalışmalarının Kullanılıp Kullanılmayacağının ve

Ne Ölçüde Kullanılacağının Belirlenmesi …………………………………………….. 548

3.4.3. İç Denetim Fonksiyonunun Çalışmalarının Kullanılması …………………….. 548

3.4.4. Hizmet Kuruluşu Denetçisi Tarafından Sunulan Güvence Raporu

Üzerindeki Etkisi …………………………………………………………………………………. 549

3.5. Yazılı Açıklamalar ve Bilanço Sonrası Olaylar ……………………………………………….. 550

3.6. Hizmet Kuruluşu Denetçisinin Çalışmalarını Belgelendirmesi ………………………. 551

3.7. Hizmet Kuruluşu Denetçisinin Güvence Raporunu Hazırlaması …………………… 552

3.7.1. Hizmet Kuruluşu Denetçisinin Güvence Raporunun İçeriği ………………… 552

3.7.2. Olumlu Görüş Dışındaki Görüşler ……………………………………………………….. 554

3.7.3. Diğer Bildirim Sorumlulukları ……………………………………………………………… 555

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 556

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 557

4. SERA GAZI BEYANLARINA İLİŞKİN GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ (3410)……… 558

4.1. Amaç ve Kapsam …………………………………………………………………………………………… 558

4.2. Gereklilikler …………………………………………………………………………………………………… 558

5. BİR İZAHNAMEDE YER ALAN PROFORMA FİNANSAL BİLGİLERİN

DERLENMESİNE İLİŞKİN RAPORLAMA YAPMAK ÜZERE ÜSTLENİLEN

GÜVENCE DENETİMLERİ (GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ STANDARDI 3420) ….. 560

Giriş ………………………………………………………………………………………………………………………. 560

5.1. Standardın Amacı ve Kapsamı ………………………………………………………………………. 560

5.2. Proforma Finansal Bilgilerin Derlenmesi ……………………………………………………….. 561

5.3. Makul Güvence Denetiminin Niteliği ve Denetçinin Amaçları ………………………. 562

5.4. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………………… 562

5.5. Denetimin Kabulü …………………………………………………………………………………………. 563

5.6. Denetimin Planlanması ve Yürütülmesi …………………………………………………………. 565

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxxiv İÇİNDEKİLER

5.6.1. Geçerli Kıstasların Uygunluğuna Karar Verilmesi ……………………………….. 565

5.6.2. Önemlilik …………………………………………………………………………………………….. 567

5.6.3. Sorumlu Tarafın Proforma Finansal Bilgileri Nasıl Derlediğine ve

Diğer Denetim Şartlarına İlişkin Bilgi Edinilmesi …………………………………. 567

5.6.4. Düzeltilmemiş Finansal Bilgilerin Elde Edildiği Kaynağın

Uygunluğuna İlişkin Kanıt Elde Edilmesi ……………………………………………. 568

5.6.5. Proforma Düzeltmelerin Uygunluğuna İlişkin Kanıt Elde Edilmesi …….. 569

5.6.6. Düzeltilmemiş Finansal Bilgilerin Elde Edildiği Kaynağın veya

Proforma Düzeltmelerin Uygun Olmaması ………………………………………….. 570

5.6.7. Proforma Finansal Bilgilerin Sunumunun Değerlendirilmesi ………………. 571

5.6.8. Yazılı Açıklamalar ……………………………………………………………………………….. 572

5.7. Görüş Oluşturma ve Güvence Raporu …………………………………………………………… 573

5.7.1. Görüş Şekli ………………………………………………………………………………………….. 573

5.7.2. Güvence Raporunun Hazırlanması ……………………………………………………… 573

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 576

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 577

2. BÖLÜM

DENETİM VE GÜVENCE HİZMETLERİ DIŞINDA DİĞER HİZMETLER

(ULUSLARARASI İLİŞKİLİ HİZMETLER STANDARTLARI)

1. FİNANSAL BİLGİLERE İLİŞKİN, ÜZERİNDE MUTABIK KALINAN

PROSEDÜRLERİN UYGULANMASINA YÖNELİK İŞLER ………………………………. 579

1.1. Üzerinde Mutabık Kalınan Prosedürlere Yönelik Bir İşin Amacı ……………………. 580

1.2. Genel İlkeler …………………………………………………………………………………………………… 580

1.3. Sözleşme Şartlarının Belirlenmesi ………………………………………………………………….. 580

1.4. Planlama ve Belgelendirme ……………………………………………………………………………. 581

1.5. Prosedürler ve Kanıtlar ………………………………………………………………………………….. 581

1.6. Raporlama ……………………………………………………………………………………………………… 582

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

İÇİNDEKİLER xxxv

2. DERLEME SÖZLEŞMELERİ (İHS 4410)………………………………………………………………. 585

2.1. Derleme Sözleşmeleri Amaçları ……………………………………………………………………… 586

2.2. Sözleşme İçeriği ……………………………………………………………………………………………… 587

2.3. Raporlama ……………………………………………………………………………………………………… 587

Kendimizi Sınayalım……………………………………………………………………………………………… 591

Cevap Anahtarı …………………………………………………………………………………………………….. 591

KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………………………………………… 593

TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI - Uygulama ve Yorumları (TDS)

xxxvi İÇİNDEKİLER